นิสิตระดับปริญญาตรี
นิสิตระดับบัณฑิตศึกษา
อาจารย์ / นักวิจัย
บุคคลทั่วไป / ประชาชน
ALL
พลาสติกจิ๋ว ปัญหาใหญ่: ทำความเข้าใจกับมลพิษ Microplastics
ผู้เรียบเรียง
ปิยะธิดา ปรางค์โคกกรวด
นักเอกสารสนเทศชำนาญการ ฝ่ายบริการ
สำนักหอสมุด มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
Plastics (พลาสติก) เป็นวัสดุสำคัญในชีวิตประจำวัน ทั้งในอุตสาหกรรม เครื่องใช้ส่วนบุคคล บรรจุภัณฑ์ และสิ่งทอ แต่พลาสติกส่วนใหญ่เมื่อถูกปล่อยสู่สิ่งแวดล้อมจะไม่สลายตัวได้ง่าย และเมื่อแตกตัวเป็นอนุภาคขนาดเล็ก 5 มิลลิเมตร เรียกว่า ไมโครพลาสติก (microplastics) ซึ่งรวมถึงนาโนพลาสติก (nanoplastics) ที่มีขนาดเล็กกว่า 1 ไมโครเมตร การปนเปื้อนของไมโครพลาสติกเกิดขึ้นทั้งในน้ำ ดิน และบรรยากาศ และเป็นประเด็นสำคัญระดับโลกเนื่องจากความคงตัว ทางกายภาพและผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและสุขภาพมนุษย์
Microplastics (ไมโครพลาสติก) แบ่งเป็น 2 ประเภทคือ
1. Primary microplastics – อนุภาคพลาสติกขนาดเล็กที่ผลิตขึ้นโดยตรง เช่น Microbeads ในเครื่องสำอาง Fiber สังเคราะห์จากเสื้อผ้า
และเม็ดพลาสติกอุตสาหกรรม (pellets)
2. Secondary microplastics – เกิดจากการแตกหักของชิ้นพลาสติกขนาดใหญ่ เช่น ถุงพลาสติก ขวดบรรจุ ภัณฑ์ หรือเส้นใยที่เสื่อมสภาพจากแสงอาทิตย์และแรงกล
Polymer ที่พบบ่อยได้แก่ Polyethylene (PE), Polypropylene (PP), Polyvinyl Chloride (PVC), Polyethylene Terephthalate (PET) และ Polystyrene (PS) ซึ่งคุณสมบัติทางกายภาพและเคมีมีผลต่อการแพร่กระจายและความเป็น พิษของไมโครพลาสติก
แหล่งที่มาและช่องทางเข้าสู่สิ่งแวดล้อม
- น้ำทิ้งจากบ้านและอุตสาหกรรม: Fiber จากการซักผ้าและ Microbeads ในเครื่องสำอาง
- การสึกหรอของยางรถยนต์และถนน: ผลิตอนุภาคไมโครไทร์ (tire wear particles)
- การสลายตัวของขยะพลาสติกบนบกและชายฝั่ง: คลื่น แสงอาทิตย์ และการเสียดสี
- กิจกรรมการเกษตรและอุตสาหกรรม: การใช้มูลสัตว์ที่ผสมไบโอโซลิด (biosolids)
- การแพร่กระจายในอากาศ: ฝุ่นที่มีอนุภาคพลาสติกสามารถลอยไปยังพื้นที่ห่างไกลได้
การกระจายและชะตากรรมในสิ่งแวดล้อม
Microplastic (ไมโครพลาสติก) สามารถเคลื่อนย้ายข้ามระบบนิเวศ จากเมืองสู่แม่น้ำ สู่ทะเล และกลับสู่ บรรยากาศ ปัจจัยที่กำหนดชะตากรรมคือ ขนาด รูปร่าง ความหนาแน่น และการเกาะติดกับสารพิษอื่น ๆ ซึ่งสามารถสะสม ในตะกอนน้ำจืดและทะเลเป็นระยะเวลานาน
ผลกระทบต่อสิ่งมีชีวิตและระบบนิเวศ
- ผลทางกายภาพ: อุดตันทางเดินอาหาร บาดเนื้อเยื่อ และรบกวนพฤติกรรมการกิน ทำให้ลดการ เจริญเติบโตและการสืบพันธุ์
- ผลทางเคมี: ไมโครพลาสติกสามารถพกพาสารพิษ เช่น พลาสติไซเซอร์ สารกันบูด และโลหะหนัก
- ผลต่อชุมชนและประชากร: ลดความอุดมสมบูรณ์ของประชากรสำคัญ และรบกวนห่วงโซ่อาหาร
ความเสี่ยงต่อมนุษย์และสุขภาพ
มนุษย์สามารถรับไมโครพลาสติกได้จากอาหารทะเล น้ำดื่ม อากาศ และบรรจุภัณฑ์พลาสติก การศึกษาพบความ เสี่ยง เช่น การอักเสบ ความเครียดออกซิเดทีฟ (Oxidative Stress) และการรบกวนระบบภูมิคุ้มกัน แม้ผลระยะยาวยังไม่ ชัดเจน
การตรวจวัดและความท้าทายทางวิทยาศาสตร์
เทคนิคที่ใช้ได้แก่ FTIR, Raman spectroscopy และการกรองละเอียด แต่ความแตกต่างของวิธีการตัวอย่างและ มาตรฐานหน่วยรายงานทำให้ยากต่อการเปรียบเทียบผลการศึกษา จึงมีความจำเป็นต้องพัฒนามาตรฐานวิธีการตรวจวัด และกรอบการประเมินความเสี่ยงร่วม
ความเกี่ยวข้องในปัจจุบันของ Microplastics
1. การพบไมโครพลาสติกในสิ่งแวดล้อมทั่วโลก
o Microplastics พบใน มหาสมุทร แม่น้ำ ดิน น้ำฝน และแม้กระทั่งในอากาศ
o งานวิจัยล่าสุดชี้ว่า Microplastics มีการสะสมใน พื้นที่ห่างไกล เช่น ขั้วโลกและภูเขาสูง แม้ไม่มีแหล่ง พลาสติกใกล้เคียง
2. ผลกระทบต่อมนุษย์และสัตว์ป่า
o พบMicroplastics ในอาหารทะเล น้ำดื่ม และผงลมฝุ่น
o งานวิจัยบางชิ้นพบอนุภาคพลาสติกใน เลือด ปอด รก และน้ำนมแม่
o ส่งผลต่อ สุขภาพระยะยาว เช่น การอักเสบ การรบกวนภูมิคุ้มกัน และความเครียดออกซิเดทีฟ
3. มาตรการและนโยบายระดับนานาชาติ
o UN Global Plastics Treaty กำลังดำเนินการเพื่อลดการปล่อยพลาสติกและ Microplastics
o สหภาพยุโรปและหลายประเทศห้ามใช้ Microbeads ในเครื่องสำอางและผลิตภัณฑ์อุปโภค
o หลายบริษัทปรับบรรจุภัณฑ์ให้ ย่อยสลายง่าย หรือใช้วัสดุทางเลือก
4. สถานการณ์ในประเทศไทย
o ไทยเป็นหนึ่งในประเทศที่มีการปล่อยขยะพลาสติกสู่ทะเลสูง
o มี Roadmap การจัดการขยะพลาสติก 2018–2030
o งานวิจัยพบ Microplastics ในแม่น้ำเจ้าพระยา อ่าวไทย และชายฝั่งทะเลต่าง ๆ
5. ความตระหนักและการมีส่วนร่วมของประชาชน
o ผู้บริโภคเริ่มเลือกสินค้าที่ “plastic-free”
o กลุ่มอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมรณรงค์ลดการใช้พลาสติกแบบใช้ครั้งเดียวทิ้ง
o โรงเรียนและมหาวิทยาลัยเพิ่มความรู้เรื่อง การจัดการพลาสติกและไมโครพลาสติก
6. เชื่อมโยงกับเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (SDGs)
o SDG 3: สุขภาพและความเป็นอยู่ที่ดี
o SDG 12: การผลิตและการบริโภคอย่างยั่งยืน
o SDG 14: ชีวิตในน้ำ
7. ผลกระทบต่อระบบอาหารและห่วงโซ่อาหาร
o ไมโครพลาสติกสะสมในสัตว์น้ำและพืชน้ำ และเข้าสู่ห่วงโซ่อาหารมนุษย์
o การบริโภคอาหารทะเลที่มีไมโครพลาสติกเป็น แหล่งปนเปื้อนทางร่างกายโดยตรง
o ส่งผลต่อ คุณภาพอาหารและความปลอดภัยของผู้บริโภค
8. ผลกระทบทางเศรษฐกิจ
o การปนเปื้อนของไมโครพลาสติกทำให้ อุตสาหกรรมประมงและท่องเที่ยวเสียหาย
o ต้องใช้ ค่าใช้จ่ายสูงในการจัดการขยะและฟื้นฟูระบบนิเวศ
9. นวัตกรรมและทางออกใหม่
o การวิจัยพัฒนาวัสดุ biodegradable plastics และ polymer alternatives เพื่อลดไมโครพลาสติก
o การพัฒนา เทคโนโลยีกรองและบำบัดน้ำ เพื่อลดการปล่อยไมโครพลาสติกสู่สิ่งแวดล้อม
10. การมีส่วนร่วมของประชาชนในชีวิตประจำวัน
o การ ลดใช้ถุงพลาสติก หลอด และบรรจุภัณฑ์พลาสติกแบบใช้ครั้งเดียว
o การ รีไซเคิลและแยกขยะพลาสติก เพื่อป้องกันไมโครพลาสติกจากการสลายตัวในธรรมชาติ
o การ ติดตามข่าวสารและร่วมโครงการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม
11. ความเชื่อมโยงกับสุขภาพและสิ่งแวดล้อมระยะยาว
o การสะสมของไมโครพลาสติกในร่างกายอาจทำให้เกิด การอักเสบเรื้อรังและความเสื่อมของอวัยวะ
o ส่งผลต่อ ระบบนิเวศและความหลากหลายทางชีวภาพ โดยเฉพาะในทะเลและชายฝั่ง
มาตรการลดและจัดการ
- ลดต้นตอ: ลดพลาสติกใช้ครั้งเดียว, ยกเลิก Microbeads, พัฒนาสิ่งทอย่อยสลายง่าย
- จัดการน้ำเสียและ runoff
- นโยบายและกฎหมาย: กำหนดมาตรฐานการปล่อยและส่งเสริมเศรษฐกิจหมุนเวียน
- วิจัยและติดตาม: พัฒนามาตรฐานตรวจวัดและศึกษาพิษวิทยา
- ให้ความรู้สาธารณะ: สร้างความตระหนักและส่งเสริมพฤติกรรมลดพลาสติก
แนวโน้มและข้อเสนอแนะ
- Microplastic แพร่หลายและมีผลต่อสิ่งแวดล้อมและสุขภาพ แม้หลักฐานด้านสุขภาพมนุษย์ยังต้องศึกษา เพิ่มเติม
- จำเป็นต้องพัฒนามาตรฐานการตรวจวัดและกรอบประเมินความเสี่ยงระดับโลก
- มาตรการเชิงนโยบายควรผสมผสานการลดต้นทาง การจัดการของเสีย และการส่งเสริมเศรษฐกิจ หมุนเวียน
Microplastic (ไมโครพลาสติก) เป็นปัญหาความยั่งยืนระดับโลกที่เชื่อมโยงกับเทคโนโลยี พฤติกรรมผู้บริโภค และนโยบาย สาธารณะ การจัดการอย่างมีประสิทธิภาพต้องอาศัยความร่วมมือของนักวิจัย ภาคอุตสาหกรรม รัฐ และประชาชน เพื่อปกป้องสิ่งแวดล้อมและสุขภาพในระยะยาว
แหล่งข้อมูลอ้างอิง
คณะเภสัชศาสตร์, มหาวิทยาลัยมหิดล. ผลต่อสุขภาพและสิ่งแวดล้อมของไมโครพลาสติกและนาโนพลาสติก. สืบค้น
22 กันยายน 2568. Retrieved From https://pharmacy.mahidol.ac.th/th/knowledge/article/565
นิติวัฒน์ ทรายแก้ว, สำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 2 (ลำปาง). ไมโครพลาสติก (Microplastic) ภัยเงียบต่อ สิ่งมีชีวิตที่มนุษย์สร้างขึ้น.
สืบค้น 22 กันยายน 2568. Retrieved From https://kasets.art/NcqCGP
สมาคมพัฒนาคุณภาพสิ่งแวดล้อม. วิกฤตขยะพลาสติกและภัยเงียบจากไมโครพลาสติก—ทางออกเริ่มต้นที่ตัวเรา. สืบค้น
23 กันยายน 2568. Retrieved From https://adeq.or.th/microplastic2025/
IPST Magazine. ไมโครพลาสติก สิ่งปนเปื้อนที่แทรกซึมสู่ห่วงโซ่อาหาร (Food Chain). สืบค้น 23 กันยายน 2568.
Retrieved From https://kasets.art/NcqCGP
United Nations Environment Programme (UNEP). Plastic pollution: an overview of the global situation.
สืบค้น 22 กันยายน 2568. Retrieved from https://www.unep.org/plastic-pollution
แหล่งข้อมูลที่เกี่ยวข้อง
Huirong Yang, Guanglong Chen, & Jun Wang. (2021). Microplastics in the Marine Environment: Sources, Fates, Impacts and
Microbial Degradation. Toxics, 9(2), 41. Retrieved From
https://research.ebsco.com/linkprocessor/plink?id=a50b7a3a-685a-3491-9f24-2f003714f708
Li, Y., Tao, L., Wang, Q., Wang, F., Li, G., & Song, M. (2023). Potential Health Impact of Microplastics: A Review of
Environmental Distribution, Human Exposure, and Toxic Effects. Environment & Health, 1(4), 249–257.
Retrieved From https://research.ebsco.com/linkprocessor/plink?id=27574dfe-e46f-3647-b975-88755ebef70f
Iwanowicz, D. D., Baldwin, A. K., Barber, L. B., Blazer, V. S., Corsi, S. R., Duris, J. W., Fisher, S. C., Focazio,
M., Janssen, S. E., Jasmann, J. R., Kolpin, D. W., Kraus, J. M., Lane, R. F., Lee, M. E., McSwain, K. B.,
Oden, T. D., Reilly, T. J., & Spanjer, A. R. (2024). Integrated Science for the Study of Microplastics in the
Environment—A Strategic Science Vision for the U.S. Geological Survey. US Geological Survey Circular,
1521, 1–54. Retrieved From https://research.ebsco.com/linkprocessor/plink?id=c82ff532-c239-318a-b8ed-c548598934e2
Meng, S., & Zhang, Z. (2025). Effects of microplastics on soil environment and land plant growth: a review.
Environmental Monitoring and Assessment, 197(8), 861. Retrieved From
https://research.ebsco.com/linkprocessor/plink?id=7abc6fa0-ef60-37ac-946a-a2f49129b49a
Osman, A. I., Hosny, M., Eltaweil, A. S., Omar, S., Elgarahy, A. M., Farghali, M., Yap, P.-S., Wu, Y.-S.,
Nagandran, S., Batumalaie, K., Gopinath, S. C. B., John, O. D., Sekar, M., Saikia, T., Karunanithi,
P., Hatta, M. H. M., & Akinyede, K. A. (2023). Microplastic sources, formation, toxicity and remediation:
a review. Osman, A I, Hosny, M, Eltaweil, A S, Omar, S, Elgarahy, A M, Farghali, M, Yap, P-S, Wu, Y-S, Nagandran, S,
Batumalaie, K, Gopinath, S C B, John, O D, Sekar, M, Saikia, T, Karunanithi, P, Hatta, M H M & Akinyede, K A 2023,
’Microplastic Sources, Formation, Toxicity and Remediation: A Review’, Environmental Chemistry Letters, Pp. 2129–
2169. Retrieved From https://research.ebsco.com/linkprocessor/plink?id=580dd8b0-7b79-368a-825f-7a3d4e0340e7